آیه

باعرض تسلیت ایام فاطمیه سلام الله علیها وتبریک دهه فجر انقلاب اسلامی ، درادامه بیانات گهربار مولای متقیان علیه السلام به فرازهای دیگری می پردازیم.

فداكردن دنيا براي دين

بعضي ها براي تأمين دنيای خود، از دين مايه مي گذارند و دين را خرج دنيايشان مي كنند. بعضي هم حاضر نيستند براي رسيدن به دنيا، ذرّه اي به دينشان آسیب بزنند. فداکردن دنیا برای دین، يكي دیگر از شاخصه هاي دين داري است. امام در نامه اي به يكي از كارگزاران حكومتي، از سوء استفاده هاي مالي او در خصوص بيت المال انتقاد كرده، مي فرمايد:لَا تُصْلِحْ دُنْيَاكَ بِمَحْقِ دِينِكَ فَتَكُونَ مِنَ الْأخْسَرِينَ أعْمَالًا؛[۲۶] با نابودكردن دينت، دنياي خودت را آباد مكن كه از زيان كارترين افراد خواهي بود.بدتر از اين، جايي است كه كسي دين خود را فداي دنياي ديگران كند؛ مثل عمروعاص كه به نفع معاويه دين فروشي مي كرد. حضرت در نامه اي خطاب به او مي نويسد:فَإِنَّكَ قَدْ جَعَلْتَ دِينَكَ تَبَعاً لِدُنْيَا امْرِئٍ ظَاهِرٍ غَيُّهُ…؛[۲۷] دين خودت را تابع دنياي كسي كرده اي كه گمراهي اش آشكار، بي پرده و بي آبروست… (يعني معاويه). حضرت امیرالمومنین علیه السلامدر پاسخ به درخواست هاي ناحق برادرش عقيل از بيت المال، در خطبه اي فرمود: برادرم پنداشته كه دينم را به او مي فروشم و تسليم خواسته اش مي شوم و از روش عادلانه ام عدول مي كنم؛ فَظَنَ أنِّي أبِيعُهُ دِينِي وَأتَّبِعُ قِيَادَهُ مُفَارِقاً طَرِيقَتِي. [۲۸] سپس حضرت آهن گداخته را به دست عقيل نزدیک می کند و بیان می دارد که اگر اقاليم هفت گانه را به من بدهند تا برگي را از دهان ملخي بگيرم، چنين نخواهم كرد.

همچنین در نامه اي در اعتراض به خيانت مالي يكي از واليان، نوشته است:

تَعْمُرُ دُنْيَاكَ بِخَرَابِ آخِرَتِكَ وَتَصِلُ عَشِيرَتَكَ بِقَطِيعَةِ دِينِكَ؛[۲۹] دنياي خود را به بهاي خراب كردن آخرتت، آباد مي كني و با بريدن از دينت، به بستگانت مي رسي.

سخنان حضرت در اين مورد، بسيار است؛ چرا كه گرفتار كساني بود كه براي رسيدن به دنيا، دين خود را حراج مي كردند.[۳۰]

[۲۶]. نهج البلاغه، نامه ۴۳.

[۲۷]. همان، نامه ۳۹. 

[۲۸]. همان، خطبه ۲۲۴.

[۲۹]. مجلسي، بحارالأنوار، ج۳۳، ص ۵۰۶.

[۳۰]. نهج البلاغه، حكمت ۲۲۸.

به نام خداوگرامیداشت یادوخاطره حماسه سازان انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، به معرفی شاخصه ای دیگر از معیارهای دینداری از دیدگاه مولای متقیان می پردازیم.                     

وفای به عهد

وفا به عهد و پیمان، پایبندی به تعهدات و قول وقرارها و احترام قایل شدن براي تعهد و امضا و قرارداد، نشانۀ دین داری است. خُلف وعده و عمل نکردن به قول و تعهد، نشانۀ ضعف ایمان است. قرآن کریم یکی از نشانه های مؤمنان رستگار را پایبندی به عهد و میثاق می داند؛ وَالَّذينَ هُمْ لِأماناتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ راعُون. [۱۹]

امیر مؤمنان-علیه السلام- در این باره فرمود:مِنْ دَلَائِلِ الْإِيمَانِ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ؛[۲۰] از نشانه های ایمان، وفای به عهد است.

ـ مِنْ أفْضَلِ الْإِسْلَامِ الْوَفَاءُ بِالذِّمَامِ؛[۲۱] از برترین دستورهای اسلام، وفا به پیمان هاست.

ـ حضرت در عهدنامۀ مالک اشتر به وفای به عهد فرامی خواند: فَحُطْ عَهْدَكَ بِالْوَفَاءِ وَارْعَ ذِمَّتَكَ بِالْأمَانَةِ. [۲۲

نتیجه تربیتی این مباحث این است که آنان که خیلی راحت، زیر قولشان می زنند و به وعده های خود عمل نمی کنند، در دین داری ضعیف اند.

 تقوا و پارسایی

مراقبت از حدود الهی، زیر پانگذاشتن فرمان خدا، جرئت بر گناه نداشتن، تقوا و پرهیزکاری، از شاخصه های دین داری است. ورع و تقوا، هم نگهبان دین است، هم محافظ دین دار، هم حفاظ مسلمانی است و هم نگهدارندۀ انسان از فساد اخلاقی و آلوده شدن به معاصی. دین داری، با بی پروایی و بی مبالاتی ناسازگار است و دین دار، خود را در حصار امنِ تقوا قرار می دهد. حضرت امیر-علیه السلام- در این زمینه فرموده:يُسْتَدَلُ عَلَى الْإِيمَانِ بِكَثْرَةِ التُّقَى وَمُلْكِ الشَّهْوَةِ وَغَلَبَةِ الْهَوَى؛[۲۵] بر ایمان شخص، با تقوا ، مالک شهوت بودن و چیرگی بر هوای نفس دلیل آورده می شود.

[۱۹]. مؤمنون، آيه ۸.

[۲۰]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۲، ح ۸۷۲۴.

[۲۱]. همان، ح ۸۷۱۷.

[۲۲]. نهج البلاغه، نامه ۵۳.

[۲۳]. همان.

[۲۴]. همان، ج ۴۶، ص ۱۴۷. (با اندکی ویرایش)

[۲۵]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۲، ح ۱۰۱۷۸.

به نام خدا

ضمن عرض تسلیت شهادت حضرت فاطمه زهراسلام الله علیها،درادامه پستهای قبلی ملاک های دیگری را بیان میکنیم

صدق و امانت

در رهنمودهای معصومان-علیهم السلام- آمده که به زیادی نماز و روزۀ افراد نگاه نکنید؛ بلکه مردم را در عرصۀ صدق و امانت بیازمایید؛ یعنی راستگویی و امانت داری، شاخصۀ مهم دین داری است و هرکه امین و راستگو نباشد، دین ندارد. این نکته در کلمات امام علی-علیه السلام- هم آمده:

ـ أَدِّ الْأمَانَةَ إِذَا ائْتُمِنْتَ وَلَا تَتَّهِمْ غَيْرَكَ إِذَا ائْتَمَنْتَهُ فَإِنَّهُ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا أمَانَةَ لَهُ؛[۱۴] اگر امین شمرده شدی، امانت را برگردان و اگر کسی را امین قرار دادی، به او تهمت مزن. همانا کسی که امانت ندارد، ایمان ندارد. يُسْتَدَلُّ عَلَى دِينِ الرَّجُلِ بِصِدْقِهِ وَوَرَعِهِ؛[۱۵] صدق و پرهیزکاری شخص، دلیل دین داری اوست.جَانِبُوا الْكَذِبَ فَإِنَّهُ مُجَانِبُ الْإِيمَانِ ؛[۱۶] از دروغ بپرهیزید؛ چراکه دروغ، با ایمان ناسازگار است.حضرت اسماعیل-علیه السلام- با شخصی قرار گذاشت؛ ولی او در وعده گاه حاضر نشد. آن حضرت، مدت بسیاری در آنجا به انتظار وی نشست؛ به گونه ای که غیبت طولانی ایشان، سبب نگرانی پیروانش گردید. سرانجام، فردی که بر حسب اتفاق از آنجا می گذشت، حضرت را دید و گفت: ای پیامبر خدا! ما بر اثر تأخیر شما نگران شده ایم. حضرت فرمود: من با فلان کس در اینجا وعده دیدار دارم؛ ولی او نیامده است و تا او نیاید، من از اینجا نمی روم! آن مرد جریان را به مردم خبر داد و آنها به سراغ شخص مورد نظر رفتند و او را نزد آن حضرت آوردند. مرد با شرمساری گفت: ای پیامبر خدا! من قرار دیدار با شما را فراموش کردم. ایشان فرمود: اگر نیامده بودی، من همچنان در اینجا می ماندم.[۱۷]

در مورد پیامبر گرامی اسلام-صلی الله علیه و آله- نیز آمده است که ایشان روزی کنار سنگی با شخصی وعده دیدار داشتند. آفتاب بالا آمد و هوا گرم شد؛ ولی او همچنان نیامد. یاران آن حضرت به ایشان گفتند: خوب است که از آفتاب به سایه بیایید. حضرت فرمود: من با او در اینجا وعده دیدار دارم و تا او نیاید، از اینجا حرکت نخواهم کرد.[۱۸]

اما آیا امانت فقط مربوط به افراد جامعه است وتنها وسیله ای که از کسی پیش ما گذاشته است امانت است یا خداهم به ما امانت سپرده است ؟در بیان معصومین علیهم السلام کل عالم ، کتاب خداقرآن، انبیا واولیا ،ائمه اطهار، حضرت زهرا سلام الله علیها واسلام وشریعت وولایت وحکومت حقه ووالدین وفرزندان و اعضای بدن وپستها ومقام ها وغیره همه وهمه امانت خدا در دست ماست وروی پل صراط هم از امانت مورد پرسش ومواخذه قرار خواهیم گرفت. 

[۱۴]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۱، ح ۲۲۱۶.

[۱۵]. همان، ج ۲، ح ۱۰۱۴۶.

[۱۶]. همان، ج ۱، ح ۴۶۳۶.

[۱۷]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۹۵.

[۱۸]. همان.

به نام خدا

درادامه پست های قبلی به معرفی دیگرمعیارهای دیانت از نگاه علی علیه السلام می پردازیم:

ج) عمل صالح

همانطورکه درختان را از طریق میوه هایش می شناسند. عمل صالح نیز ، میوۀ ایمان راستین مسلمان است و به وسیلۀ اعمال اشخاص، میزان تعهدشان به دین شناخته می شود. امام علی-علیه السلام- می فرمایند: بِالصَّالِحَاتِ يُسْتَدَلُ عَلَى الْإِيمَانِ؛[۹] با عمل های صالح، به ایمان کسی استدلال می شود (عمل صالح، دلیل دین داری است). 

ـ يَعْمَلُ الْأعْمَالَ الصَّالِحَةَ وَهُوَ عَلَى وَجَلٍ؛[۱۰] [انسان تقواپیشه،] اعمال صالح انجام می دهد؛ در عین حال، باز بیمناک است.

 سعدیا گرچه سخن دان و مصالح گویی

                                               به عمل کار برآید، به سخن دانی نیست

د) اهتمام به واجبات

بالاترین تکلیف، عمل به واجبات است. دین داری هرکس، از میزان اهتمام او به واجبات و ادای تکالیف الهی شناخته می شود و ضایع ساختن فرایض، بیشترین ضربه را به دین می زند. ترک واجبات، نخستین گام فروپاشی بنیان دین داری است. امام علی-علیه السلام- می فرمایند:

ـ مَا أوْهَنَ الدِّينَ كَتَضْيِيعِ الْفَرَائِضِ؛[۱۱] هیچ چیز، مانند تباه ساختن واجبات، دین را سست نمی کند.حضرت در وصیت نامه شان پس از ضربت خوردن، بر نماز تأکید می کند و آن را ستون دین می فرمایند؛ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِينِكُمْ. [۱۲] ،در عهدنامۀ مالک اشتر تأکید بسیاری به اقامۀ فرایض دارد که خالص کننده دین برای خدا و عبادت ویژه اي است. توصیه حضرت آن است که مسلمان در روز و شب، حق نماز را ادا کند و به آن اهمیت دهد؛ وَ لْيَكُنْ فِي خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ بِهِ لِلَّهِ دِينَكَ إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتِي هِيَ لَهُ خَاصَّةً. [۱۳] مثال ترک واجبات و پرداختن به مستحبات، مثل آن است که جادۀ اصلی خراب باشد؛ اما به بازسازی حاشیه یا جاده فرعی بپردازیم.

[۹]. نهج البلاغه، خطبه ۱۵۶.

[۱۰]. همان، خطبه ۱۹۳.

[۱۱]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۲، ح ۸۸۶۸.

[۱۲]. نهج البلاغه، نامه ۴۷.

[۱۳]. همان، نامه ۵۳.

درپست های قبلی مقدماتی از ملاک ومهیارهای دیانت از نگاه مولی الموحدین پرداخته شدوبه ترتیب اهمیت به تدریج مصادیق آن را خواهیم آورد:

الف)معرفت دینی

تا کسی دین خدا را نشناسد، چگونه می تواند به آن عمل کند و تا کسی دین دان نشود، چگونه می تواند دین دار باشد؟ در بیانات گهربار مولای متقیانعلی-علیه السلام-، شناخت دین، یکی از شاخصه های دینداری یا اساس دیانت به شمار آمده؛ از جمله می فرمایند لاخیر فی دین لا تفقه فیه یا تأکید می کند: أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ؛[۴] سرآغاز دین، خداشناسی است. و یا مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ دِينٌ يُدَانُ بِهِ؛[۵] شناخت دانش، دینی است که پذیرفته و به آن عمل می شود.پس لازم است مسلمانان ومومنین ،درجهت دین شناسی و ارتقای بصیرت دینی تلاش کنند و به مسائل فرهنگی اهمیت زیادی قائل باشند.

ب)ترک گناه

دین داری، با پیروی از هوای نفس و ارتکاب گناه، ناسازگار است. دین دار واقعی، کسی است که در جست وجوی رضای الهی باشد و رضای خدا در ترک گناه است. حضرت امیر-علیه السلام- در این باره می فرماید:

ـ مَنْ بَادَرَ إِلَى مَرَاضِي اللَّهِ وَتَأَخَّرَ عَنْ مَعَاصِيهِ فَقَدْ أكْمَلَ الطَّاعَةَ؛[۶] هرکه به سوی کارهای خداپسند بشتابد و در پی رضای حق و ترک گناهان باشد، طاعتش را کامل ساخته است. مِنَ الدّینِ التّجاوزُ عَنِ الحرامِ؛[۷] گذشتن از حرام، از دین است. مِلَاكُ الدِّينِ مُخَالَفَةُ الْهَوَى؛[۸] معیار دین، مخالفت با هوای نفس است.

[۴]. نهج البلاغه، خطبه ۱.

 [۵]. همان، حكمت ۱۴۷.

[۶]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۲، ح ۷۳۴۶.

 [۷]. همان، ح ۸۶۹۴.

[۸]. همان، ح ۹۰۵۶.