آیه

به نام خدا

ضمن عرض تسلیت شهادت حضرت فاطمه زهراسلام الله علیها،درادامه پستهای قبلی ملاک های دیگری را بیان میکنیم

صدق و امانت

در رهنمودهای معصومان-علیهم السلام- آمده که به زیادی نماز و روزۀ افراد نگاه نکنید؛ بلکه مردم را در عرصۀ صدق و امانت بیازمایید؛ یعنی راستگویی و امانت داری، شاخصۀ مهم دین داری است و هرکه امین و راستگو نباشد، دین ندارد. این نکته در کلمات امام علی-علیه السلام- هم آمده:

ـ أَدِّ الْأمَانَةَ إِذَا ائْتُمِنْتَ وَلَا تَتَّهِمْ غَيْرَكَ إِذَا ائْتَمَنْتَهُ فَإِنَّهُ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا أمَانَةَ لَهُ؛[۱۴] اگر امین شمرده شدی، امانت را برگردان و اگر کسی را امین قرار دادی، به او تهمت مزن. همانا کسی که امانت ندارد، ایمان ندارد. يُسْتَدَلُّ عَلَى دِينِ الرَّجُلِ بِصِدْقِهِ وَوَرَعِهِ؛[۱۵] صدق و پرهیزکاری شخص، دلیل دین داری اوست.جَانِبُوا الْكَذِبَ فَإِنَّهُ مُجَانِبُ الْإِيمَانِ ؛[۱۶] از دروغ بپرهیزید؛ چراکه دروغ، با ایمان ناسازگار است.حضرت اسماعیل-علیه السلام- با شخصی قرار گذاشت؛ ولی او در وعده گاه حاضر نشد. آن حضرت، مدت بسیاری در آنجا به انتظار وی نشست؛ به گونه ای که غیبت طولانی ایشان، سبب نگرانی پیروانش گردید. سرانجام، فردی که بر حسب اتفاق از آنجا می گذشت، حضرت را دید و گفت: ای پیامبر خدا! ما بر اثر تأخیر شما نگران شده ایم. حضرت فرمود: من با فلان کس در اینجا وعده دیدار دارم؛ ولی او نیامده است و تا او نیاید، من از اینجا نمی روم! آن مرد جریان را به مردم خبر داد و آنها به سراغ شخص مورد نظر رفتند و او را نزد آن حضرت آوردند. مرد با شرمساری گفت: ای پیامبر خدا! من قرار دیدار با شما را فراموش کردم. ایشان فرمود: اگر نیامده بودی، من همچنان در اینجا می ماندم.[۱۷]

در مورد پیامبر گرامی اسلام-صلی الله علیه و آله- نیز آمده است که ایشان روزی کنار سنگی با شخصی وعده دیدار داشتند. آفتاب بالا آمد و هوا گرم شد؛ ولی او همچنان نیامد. یاران آن حضرت به ایشان گفتند: خوب است که از آفتاب به سایه بیایید. حضرت فرمود: من با او در اینجا وعده دیدار دارم و تا او نیاید، از اینجا حرکت نخواهم کرد.[۱۸]

اما آیا امانت فقط مربوط به افراد جامعه است وتنها وسیله ای که از کسی پیش ما گذاشته است امانت است یا خداهم به ما امانت سپرده است ؟در بیان معصومین علیهم السلام کل عالم ، کتاب خداقرآن، انبیا واولیا ،ائمه اطهار، حضرت زهرا سلام الله علیها واسلام وشریعت وولایت وحکومت حقه ووالدین وفرزندان و اعضای بدن وپستها ومقام ها وغیره همه وهمه امانت خدا در دست ماست وروی پل صراط هم از امانت مورد پرسش ومواخذه قرار خواهیم گرفت. 

[۱۴]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۱، ح ۲۲۱۶.

[۱۵]. همان، ج ۲، ح ۱۰۱۴۶.

[۱۶]. همان، ج ۱، ح ۴۶۳۶.

[۱۷]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۹۵.

[۱۸]. همان.

به نام خدا

درادامه پست های قبلی به معرفی دیگرمعیارهای دیانت از نگاه علی علیه السلام می پردازیم:

ج) عمل صالح

همانطورکه درختان را از طریق میوه هایش می شناسند. عمل صالح نیز ، میوۀ ایمان راستین مسلمان است و به وسیلۀ اعمال اشخاص، میزان تعهدشان به دین شناخته می شود. امام علی-علیه السلام- می فرمایند: بِالصَّالِحَاتِ يُسْتَدَلُ عَلَى الْإِيمَانِ؛[۹] با عمل های صالح، به ایمان کسی استدلال می شود (عمل صالح، دلیل دین داری است). 

ـ يَعْمَلُ الْأعْمَالَ الصَّالِحَةَ وَهُوَ عَلَى وَجَلٍ؛[۱۰] [انسان تقواپیشه،] اعمال صالح انجام می دهد؛ در عین حال، باز بیمناک است.

 سعدیا گرچه سخن دان و مصالح گویی

                                               به عمل کار برآید، به سخن دانی نیست

د) اهتمام به واجبات

بالاترین تکلیف، عمل به واجبات است. دین داری هرکس، از میزان اهتمام او به واجبات و ادای تکالیف الهی شناخته می شود و ضایع ساختن فرایض، بیشترین ضربه را به دین می زند. ترک واجبات، نخستین گام فروپاشی بنیان دین داری است. امام علی-علیه السلام- می فرمایند:

ـ مَا أوْهَنَ الدِّينَ كَتَضْيِيعِ الْفَرَائِضِ؛[۱۱] هیچ چیز، مانند تباه ساختن واجبات، دین را سست نمی کند.حضرت در وصیت نامه شان پس از ضربت خوردن، بر نماز تأکید می کند و آن را ستون دین می فرمایند؛ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِينِكُمْ. [۱۲] ،در عهدنامۀ مالک اشتر تأکید بسیاری به اقامۀ فرایض دارد که خالص کننده دین برای خدا و عبادت ویژه اي است. توصیه حضرت آن است که مسلمان در روز و شب، حق نماز را ادا کند و به آن اهمیت دهد؛ وَ لْيَكُنْ فِي خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ بِهِ لِلَّهِ دِينَكَ إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتِي هِيَ لَهُ خَاصَّةً. [۱۳] مثال ترک واجبات و پرداختن به مستحبات، مثل آن است که جادۀ اصلی خراب باشد؛ اما به بازسازی حاشیه یا جاده فرعی بپردازیم.

[۹]. نهج البلاغه، خطبه ۱۵۶.

[۱۰]. همان، خطبه ۱۹۳.

[۱۱]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۲، ح ۸۸۶۸.

[۱۲]. نهج البلاغه، نامه ۴۷.

[۱۳]. همان، نامه ۵۳.

درپست های قبلی مقدماتی از ملاک ومهیارهای دیانت از نگاه مولی الموحدین پرداخته شدوبه ترتیب اهمیت به تدریج مصادیق آن را خواهیم آورد:

الف)معرفت دینی

تا کسی دین خدا را نشناسد، چگونه می تواند به آن عمل کند و تا کسی دین دان نشود، چگونه می تواند دین دار باشد؟ در بیانات گهربار مولای متقیانعلی-علیه السلام-، شناخت دین، یکی از شاخصه های دینداری یا اساس دیانت به شمار آمده؛ از جمله می فرمایند لاخیر فی دین لا تفقه فیه یا تأکید می کند: أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ؛[۴] سرآغاز دین، خداشناسی است. و یا مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ دِينٌ يُدَانُ بِهِ؛[۵] شناخت دانش، دینی است که پذیرفته و به آن عمل می شود.پس لازم است مسلمانان ومومنین ،درجهت دین شناسی و ارتقای بصیرت دینی تلاش کنند و به مسائل فرهنگی اهمیت زیادی قائل باشند.

ب)ترک گناه

دین داری، با پیروی از هوای نفس و ارتکاب گناه، ناسازگار است. دین دار واقعی، کسی است که در جست وجوی رضای الهی باشد و رضای خدا در ترک گناه است. حضرت امیر-علیه السلام- در این باره می فرماید:

ـ مَنْ بَادَرَ إِلَى مَرَاضِي اللَّهِ وَتَأَخَّرَ عَنْ مَعَاصِيهِ فَقَدْ أكْمَلَ الطَّاعَةَ؛[۶] هرکه به سوی کارهای خداپسند بشتابد و در پی رضای حق و ترک گناهان باشد، طاعتش را کامل ساخته است. مِنَ الدّینِ التّجاوزُ عَنِ الحرامِ؛[۷] گذشتن از حرام، از دین است. مِلَاكُ الدِّينِ مُخَالَفَةُ الْهَوَى؛[۸] معیار دین، مخالفت با هوای نفس است.

[۴]. نهج البلاغه، خطبه ۱.

 [۵]. همان، حكمت ۱۴۷.

[۶]. علي بن محمد ليثي واسطي، عيون الحكم والمواعظ، ج ۲، ح ۷۳۴۶.

 [۷]. همان، ح ۸۶۹۴.

[۸]. همان، ح ۹۰۵۶.

بحثِ شاخصه های دین داری، ما را با سلسله ملاک ها و معیارهایی آشنا می سازد که از نگاه اولیای دین بخصوص مولای متقیان علیه السلام، مهم است و باید تدیّن و تعهد خویش به فرمان های دین را با این شاخصه ها بسنجیم و اگر کاستی و خللی در عمل ما وجود دارد، آن را تصحیح و جبران کنیم.

بعضی ها دین دان خوبی اند، ولی دین دار خوبی نیستند. شناخت اسلام، منهای تعبد و عمل به آن، ارزشی ندارد. بسیاری از اسلام شناسان غربی و مستشرقان مسیحی و یهودی، اسلام و احکام دین و مفاهیم قرآن را بهتر از مسلمانان می دانند، ولی آن را نپذیرفته اند. پس، دین داری مهم است؛ نه دین دانی . در بحث شاخصه های دین داری نباید این نکته را از یاد بُرد و بایسته است که به ابعاد عملی و رفتاری اسلام توجه خاص داشت.

در بسیاری از روایات، تعابیری از این قبیل دیده می شود: مسلمان نیست کسی که… ، کسی که فلان چیز را ندارد، دین ندارد ، کمال ایمان در… ، مطیع خدا کسی است که… یا مؤمن و مسلمان کسی است که… . همۀ این موارد مشابه ، می تواند ما را در دستیابی به شاخصۀ دین داری و مسلمانی کمک کند. یا حدیث نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله که می فرماید هرمومن بر مومن دیگر 30 حق داردکه یا باید ادا کند یا حلیت بطلبد یا آماده عقوبت الهی شودیا کسی که نسبت به مشکلات مسلمانان بی تفاوت باشد مسلمان نیست و….

به نام خدا

از نگاه امیرمومنان مولای متقیان دینداری معیارها وشاخصه های متعددی داردکه مرتبه اول آن معرفت دینی است وبعدازآن رسیدن به یقین قلبی است وبه دنبال آن با اعمال ورفتار وکردار هم الهی ودینی بشود،مسلمانی و متدیّن بودن، تنها به عقیدۀ قلبی و ایمان باطنی نیست؛ بلکه عمل نیز جزئی از ایمان است. در روایات متعددی، ایمان به عنوان عقیدۀ قلبی ، اقرار زبانی و عمل با اعضا معرفی شده است؛ حضرت امیر-علیه السلام- فرموده: الْإِيمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَإِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَعَمَلٌ بِالْأرْكَانِ. [۱] و یا در سخن دیگری از آن حضرت، عمل به عنوان گواه ایمان به شمار آمده است: الْإِيمَانُ مَا وَقَرَ فِي الْقُلُوبِ وَصَدَّقَتْهُ الْأعْمَالُ. [۲] امام صادق-علیه السلام- نیز در ردّ کسانی که ایمان را تنها معرفت قلبی دانسته، نقشی برای عمل قایل نیستند، می فرماید: الْإِيمَانُ عَمَلٌ كُلُّهُ . [۳]

[۱]. نهج البلاغه، حکمت ۲۲۷.

[۲]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۰، ص ۲۰۸.

[۳]. کلینی، الکافي، ج ۲، ص ۳۸